De transfusieketen - health.belgium.be

De transfusieketen
1
V A N D O N O R TO T O N TV A N G E R
Deze documenten werden ontwikkeld door de werkgroep opleiding en vervolgens gevalideerd
door de stuurgroep van BeQuinT.
Indien u wijzigingen aanbrengt in de presentaties dan is dit op eigen verantwoordelijkheid.
Deze presentaties werden ontwikkeld als basis voor een e-learning programma en niet voor
face-to-face vorming.
Doelstellingen
3
Uitleggen waarom bloedcomponenten kostbare producten zijn
De verschillende stappen van de transfusieketen kunnen benoemen
Het belang kennen van:
- de rekrutering en donorselectie
- de bereiding en bewaring van de diverse bloedcomponenten
- traceerbaarheid van de bloedcomponenten
- opvolging van transfusiereacties en voorvallen
Van donor tot ontvanger…
4
Donor
Bloedinstelling
Ziekenhuis
Bloedbank
Intern transport
Ziekenhuisdienst
Ontvanger
Van donor tot ontvanger…
5
Voorschrift
Bloedafname
Rekrutering
Patiënt identificatie
Pretransfusietesten
Donorscreening
Voorbereiding
Selectie unit
Uitgifte
Bloedinzameling
Bewaring
Testen van
donaties
Bloedinstellingen
Toediening
Observatie
en evaluatie
Transport
Transport
Ziekenhuisbloedbanken
Ziekenhuisdiensten
Rekrutering van donoren
6
 De eerste moeilijkheid is de bevoorrading van bloed
of m.a.w. de rekrutering van donoren.
 Om de bloedbevoorrading te kunnen verzekeren
door de bloedinstellingen is het nodig dat er
voldoende donoren zijn.
 Er wordt geschat dat ongeveer 3% van de bevolking
in België bloed geeft.
 Om mensen te stimuleren om bloed te geven
worden er regelmatig informatiecampagnes
georganiseerd d.m.v. affiches, aankondigingen,
video’s, radioboodschappen, enz.
Rekrutering van donoren
7
 Het rekruteren en het behouden van donoren is
niet eenvoudig. Men ondervindt hierbij
verschillende moeilijkheden:

Beperkte instroom van jongeren

Steeds strengere aanvaardingscriteria voor
bloeddonaties

Tijdsgebrek

Griepepidemieën,…

Vakantieperiodes

Enz.
Op vlak van bloeddonaties heerst er geen
gelijkheid bij de wereldbevolking!
8
En nochtans, … wie mag er bloed geven?
9
 Men moet:
1. In goede gezondheid zijn
2. 18 tot 65 jaar oud zijn (max. 65 jaar zijn bij eerste donatie)
(iemand die regelmatig doneert, mag doneren tot en met 70 jaar)
3. Minstens 50 kg wegen
4. Een normale bloeddruk hebben
5. Een medisch vragenlijst invullen i.v.m. de medische voorgeschiedenis en het
opsporen van risicofactoren voor de overdracht van aandoeningen + beknopt
klinisch onderzoek.
 Dit is essentieel om mogelijke risico's voor donor en ontvanger uit te sluiten!
 Elke gezonde persoon… maar men moet ook:
de beslissing nemen, beschikbaar zijn, tijd nemen, geen schrik hebben voor naalden,…
Selectie van donoren
10
 De selectie van donoren is een essentiële stap voor de transfusie-
veiligheid.
 De selectie gebeurt op basis van een medische vragenlijst en
een gesprek met een arts …
 Een bloeddonatie onbezoldigd en vrijwillig.
De medische selectie is bedoeld om elk mogelijk risico op te sporen
voor de ontvanger aan wie de bloedcomponent zal toegediend
worden, maar ook om elk risico voor de donor op te sporen om diens
gezondheid te beschermen.
Bereiding van bloedcomponenten
11
• Op basis van een bloeddonatie kan men het
volgende bereiden :
– Erytrocytenconcentraat
– Plaatjesconcentraat
– Plasma
Donor
Aferese
Aferese
Vol bloed
• Plaatjes en plasma
worden « geïnactiveerd » (= reductie van
pathogene agentia door chemische procedures
Plaatjes
Erytrocytenconcentraat
Plasma
De aferesetechniek laat toe om een specifieke
bloedcomponent af te splitsen.
Hierdoor is het mogelijk om de specifieke bloedcomponent te geven die de ontvanger
nodig heeft (= selectieve hemotherapie).
Er bestaan verschillende manieren om bloed te geven
12
Donatie van vol bloed :

Afgenomen volume: ± 450 mL van vol
bloed wordt afgenomen voor de
bereiding van de 3 bloedcomponenten:



Erytrocytenconcentraat
Plasma
Bloedplaatjes.

Duur van de donatie: ± 10 min.

Frequentie : 4 x/jaar.
Er bestaan verschillende manieren om bloed te geven
13
Donatie van plasma:

Volume : 500-650 mL plasma afgenomen via
aferese. De andere bloedbestanddelen worden
terug gegeven aan de donor.

Duur ± 40 min.

Frequentie : max. 1x per 15 dagen.
Donatie van plaatjes:
Plaatjes kunnen bereid worden op basis van een
afname van vol bloed of d.m.v. een afzonderljke
afname via een aferesetoestel.
Volume: 125-300 mL (bloedplaatjes in 40 % plasma)

Duur ± 90 min.

Frequentie : max. 1x per 15 dagen.
Er bestaan verschillende manieren om bloed te geven
14
Afname d.m.v. aferese :
 Afname van plaatjes
 Afname van plasma
Aferesetoestel
Biologische « validatie » van donaties
(alle testen die uitgevoerd worden om de veiligheid van bloed(componenten) te verzekeren)
15
Bescherming van de donor
Hemoglobine bepaling(om anemie op te sporen)
 Aantal witte bloedcellen(om een infectie op te
sporen)

Bescherming van de ontvanger
 Bloedtesten ter opsporing van
bepaalde bloedoverdraagbare
infecties:







Hepatitis B
Hepatitis C
AIDS (infectie door HIV)
Syfilis
Malaria
Ziekte van Chagas
…
De bevoorrading van bloedcomponenten
16
Bloedinstelling
Levering van bloedcomponenten
door de bloedinstellingen aan de
ziekenhuizen.
De bloedinstelling bevoorraadt de ziekenhuisbloedbanken.
Aantal bloedcomponenten
geleverd aan de Belgische ziekenhuizen per jaar
17
Aantal geleverde bloedcomponenten.
600000
509800
Verdeling van de bloedcomponenten
Plasma
13%
518500
522500
519100
514600
508216
500000
400000
Bloedplaatjes
10%
Conc.
EC Ery.
300000
Conc.
Plaq.
Plaatjes
PFC
Plasma
200000
Erytrocytenconcentraat
77%
100000
0
2007
2008
2009
2010
2011
2012
Transport van bloedcomponenten
18
Elk type component heeft een verschillende bewaringstemperatuur.
 Erytrocytenconcentraten moet bewaard worden tussen 2 en 6°C
 Plaatjesconcentraten moeten bewaard worden tussen 20 en 24°C
 Plasma moet bewaard worden in bevroren toestand: bij < -25°C
(bewaring bij -18°C kan maar dan is de bewaartijd beperkt)
 Bloedcomponenten moeten getransporteerd worden in verschillende
transportsystemen.
De transfportmiddelen moeten gevalideerd worden om een optimale bewaring van de bloedcomponenten te verzekeren
tijdens het transport
Aankomst van bloedcomponenten in de
bloedbank
19
De gegevens m.b.t. de bloedcomponenten worden gecommuniceerd via e-mail, USB, …
om via scanning over te brengen in het informaticasysteem van de bloedbank.











Uniek donatienummer
Productcode
ABOD bloedgroep
RH en Kell fenotype
Andere fenotypes (indien ze bepaald werden)
Datum van bereiding
Vervaldatum
Volume
Aantal units (voor plaatjes)
Wijze van inactivatie (indien dit gebeurde)
…
Voorbeeld
Hoe worden gegevens overgebracht?
20
De gegevens op de bloedzakken wordt voornamelijk weergegeven via barcodes.
Voorbeeld
Uniek donatienummer
Productcode
Volume
Anticoagulantia
*Deze codes worden gebruikt bij
geïnformatiseerde systemen a.d.h.v.
scanning (bv. Voor controle van
compatibiliteit)
ABO bloedgroep
Rhesus D en CcEe
Vervaldatum
Andere bloedgroepsystemen
Bewaringtemperatuur
Hoe « traceerbaarheid » verzekeren?
21
De elektronische « traceerbaarheid » heeft betrekking op alle stappen van
de transfusieketen: van bij de bloeddonatie tot bij de bereiding van de
finale producten (donornummer, zaknummer, productnummer,…) en tot de
transfusie van de patiënt.
Van donor tot ontvanger
Tracering en kwaliteit
22
 De tracering is een « tool om onzekerheid te beheersen ».
 Tracering maakt het mogelijk om de donor en de ontvanger van elke
bloedcomponent op te sporen.

Voorbeeld van registratie van een zakje erytrocytenconcentraat bij verschillende stappen in de transfusieketen:
- Datum en uur van de verschillende stappen van het proces
- Identificatie van betrokkenen via hun login/registratienummer
- Volledige traceerbaarheid vanaf het moment dat de bloedcomponent wordt opgenomen in de voorraad van de bloedbank
- Tot aan het moment dat de transfusie beëindigd wordt.
Post-donatie informatie
23
Dit is een bijkomende veiligheid voor de ontvanger !
 De eerste dagen na de donatie kan de donor de bloedinstelling inlichten van elk
symptoom die zou kunnen wijzen op een infectie: diarree, koorts, huiduitslag, …
 De donor kan ook een belangrijk element meedelen die zou vergeten zijn te
vernoemen tijdens het medisch onderzoek.
 Deze post-donatie informatie laat toe om:

Ofwel de betrokken bloedcomponenten te blokkeren voor distributie of terug te roepen,

Ofwel om de superviserende arts te verwittigen dat er een potentieel risico bestaat voor
de ontvanger en de arts aan te raden om de patiënt hiervoor in het bijzonder op te volgen.
Hemovigilantie
24
Definitie
Hemovigilantie wordt gedefinieerd als :
- het systematisch monitoren van ernstig ongewenste bijwerkingen
en voorvallen die in de gehele transfusieketen van donor tot
patiënt kunnen optreden
- en daarnaast alles wat kan bijdragen aan een veiliger en
effectiever gebruik van bloedproducten.
 In België moeten alle ernstige transfusiereacties en voorvallen gemeld worden aan
het FAGG*
 Het FAGG centraliseert al deze gegevens en stelt jaarlijks een rapport op dat
specifieke aanbevelingen bevat om de kwaliteit van bloedtransfusie jaar na jaar te
verbeteren. Deze aanbevelingen hebben betrekking tot:





Nauwkeurige bedside controle van de overeenkomst zak-patiënt
Gevalideerde bloedgroepbepaling (2 keer bepaald)
Informatisering van procedures
Opleiding van betrokken medewerkers
…
(*FAGG = Federaal Agentschap voor Geneesmiddelen en
Gezondheidsproducten
Te onthouden
25
 Bloed is een kostbaar product dat niet verspild mag worden.
 De bevoorrading van bloed kent verschillende moeilijkheden: recrutering en
behoud van donoren, beperkte instroom van jongeren, steeds strengere
aanvaardingscriteria voor bloeddonatie, …
 Alles wordt in staat gesteld om de veiligheid van bloedcomponenten te
verzekeren: selectie van donoren, testen op het gedoneerd bloed,
pretransfusietesten, enz.
 De informatisering maakt een snelle en betrouwbare overdracht van
gegevens m.b.t. de bloedcomponenten mogelijk.
 Het laat ook toe om traceerbaarheid te realiseren, of om m.a.w. op elk
moment de link tussen de bloedzak en de patiënt te kunnen achterhalen.
 Hemovigilantie waarborgt de veiligheid van zowel de ontvangers als de van de
donoren.