Het heelal bestaat uit ontelbare sterren. Zon is een ster, ster is gloeiend hete gasbol die door kernreacties enorme hoeveelheden energie produceert. Rond de zon draaien planeten die verwarmd/verlicht worden. Dicht bij zon vast gesteente, verdere uit gas. Licht zon 8 min tot aarde. Aarde venus en mars zelfde: o o o o Even groot Zelfde materiaal Vergelijkbare opbouw Vrij dicht bij de zon o o o Atmosfeer Gemiddelde temperatuur Luchtdruk Verschillen: Aarde heeft 2 soorten korst: Oceaanbodem heeft basalt en dat is zwaar Continenten hebben graniet sediment en gesteenten dat is licht. Alle gesteenten die onstaan uit de overblijfselen van planten en dieren: organische sedimentgesteente. Tijden leven ontelbare planten en kalkdieren werd CO2 opgenomen uit atmosfeer, daardoor is de samenstelling veranderd. Ouderdom aarde geschat 4,5 miljard jaar, eerst gloeiend heet en gesmolten. 620 Miljoen jaar geleden ( het Precambrium) Continenten andere vorm en ligging, dampkring meer CO2 en minder zuurstof tegenwoordig. Geen ozonlaag dus ultraviolette straling aarde bereiken => leven alleen onder water. Landoppervlak volledig kaal, levende organismen geen fossielen doordat ze geen harde delen hadden. Afdrukken lijken op kwallen. 270 Miljoen jaar geleden ( het Perm) Zeeen grote variatie vissen, weekdieren en dieren met schelpen zoals trilobieten. Landoppervlak bomen en planten, hierdoor zuurstof atmosfeer gestegen. Ook op land leven reptielen. Continenten een groot supercontinent dat Pangea wordt genoemd. Door grote omvang groot deel binnenlanden droog en wind vrij spel. 100 Miljoen jaar geleden ( Het Krijt) Continenten los van elkaar. Warmste periode aarde, zeespiegel 300m hoger. Zeeen verschillende diersoorten, waaronder ammonieten (inktvissen opvallende schelp). Kalkskeletten algen op zeebodem vormen kalksteen. Op land zijn dino’s, planten en bloemen. 180 000 Jaar geleden ( het Kwartair) Continenten huidige positie. Ijskap bedekt Noorden EU en Noord-Amerika. Zeespiegel 100m lager. Op toendra’s ten zuiden landijs lopen mammoeten en sabeltijgers. Dit blijkt uit fossielen en grottekeningen in Zuid-Europa waar toen mensen leefden. Sedimentgesteente is onstaan doordat er laagjes zand of klei over elkaar heen zijn afgezet, vervolgens zijn ze weggezakt, samengeperst en weer omhooggekomen. Dmv deze opgestapelde gesteenten en de fossielen erin kunnen verschillende conclusies worden getrokken: 1. Leven aarde bestond eerst allen bacterien. Vervolgen nieuwe levensvormen in volgorde: weekdieren-schelpdieren-vissen-landplanten-reptielen-zoogdieren Deze ontwikkeling heeet evolutie van het leven. 2. Planten- en diersoorten uit gesteentelagen hebben niet altijd geleefd, veel zijn uitgestorven door omstandigheden aarde (natuurrampen bijv). In ons zonnestelsel zijn meteorieten (grote brokken steen). 65 milj jaar geleden kwam aarde in botsing met meteoriet ong 10 km doorsnede aan oostkust Mexico, kracht zo groot kater 12 km diep en 100km doorsnede. Ondergrond Nederland opgebouwd door gevolg van twee bewegingen: 1. Nederland zakt langzaam dieper weg. 2. Nederland heeft zich over de aardbol verplaatst. Onderweg kwam Nederland steeds in andere klimaatgebieden terecht. Nederland word opgevuld met allerlei sedimenten van rivieren en de zee. Nederland maakt deel uit van een groter dalingsgebied waar ook de bodem van Noordzee bij hoort. In Noordwesten is daling het snelst gegaan, daardom daar lagen het dikst en oudste lagen diepste. Breuken komen in ondergrond ook voor deze zijn verticaal, aan de ene kant van de breuk daalt de grond iets sneller dan de andere. Grootste deel Nederland is vlak en losse sedimenten zoals zand en klei. Met boor kom je ander gesteente tegen behalve aan oostelijke rand van Nederland, daar zijn ze ook beetje aan oppervlak. Kwartair: rivierdelta; toendraklimaat; Dikke pakketten zand afgezet woest stromende rivieren. Krijt: subropische zeeen; kalksteen uit overblijfselen kalkskeletjes en schelpen dieren die in zee hebben geleefd. Trias: Woestijn; rode zandsteen is onstaan uit opwaaiend zand. Perm: ondiepe zeeen onder woestijnomstandigheden; steenzout in deze laag door ondiepe zeeen, water verdampte en zout bleef achter Carboon: tropische moerassen; in steenkool komen afdrukken voor van tropische moerasplanten. Nederland is rijk aan delfstoffen. Steenkool, aardgas, aardolie en zout. Aardgas is de belangrijkste. Het levert veel geld op en verwarmt de huizen Nederland was één groot tropisch moeras. Door de onverteerde, in het water belandde planten is veen ontstaan. Door de druk die erop stond ontstond bruinkool en toen steenkool. Dit noemen we het inkolingsproces. Deze steenkool is bijna overal in NL te vinden. Steenkool word niet meer gebruikt door vervuiling, en te veel geld voor het opgraven. Uit boringen bleek dat Nederland vol lag met aardgas. Dit kun je op een hele makkelijke manier omhoog halen, en dit was dus goedkoper. Aardolie is schaarser. Dit ontstaat uit samengeperste (uit de zee gekomen) micro-organismen. Het moedergesteente voor aardolie bevind zich rond 200-150 miljoen jaar geleden. Door de winning van aardgas en aardolie zakt NL sneller weg. Van die daling voel je echter niets. Heel af en toe komt er een lichte aardbeving voor.