De Waterlinie - Scholieren.com
advertisement
2017 De Waterlinie Welke verschillen en overeenkomsten in de ligging, inrichting en functie waren er tussen de Grebbelinie en de Nieuw Hollandse waterlinie in 2016? Demi, 139291 Kimberley Woldringh, 138949 Vak: Aardrijskunde Inleverdatum: 15-12-2016 Begeleidende docent: J.J. Visscher Inhoudsopgave 1.0 Inleiding ............................................................................................................................................. 2 2.0 Methoden .......................................................................................................................................... 3 2.1 Hoofdvraag .................................................................................................................................... 3 2.2 Deelvragen..................................................................................................................................... 3 3.0 Onderzoeksresultaten ....................................................................................................................... 4 3.1 Wat is een waterlinie? ................................................................................................................... 4 3.2 Wat was de functie van een waterlinie ? ...................................................................................... 5 3.3 Wat was de functie van de Grebbelinie? ...................................................................................... 6 3.4 Wat was de functie van de Nieuw Hollandse waterlinie? ............................................................. 6 3.5 Wat is het verschil van de functie tussen de Nieuw Hollandse waterlinie en de Grebbelinie, en wat is de overeenkomst? .................................................................................................................... 7 3.6 Bij welke gebeurtennissen werd er gebruik gemaakt van de Nieuwe Hollandse waterlinie? ...... 7 3.7 Wat is de verklaring voor de ligging van de forten?...................................................................... 8 3.8 Waar is de Grebbelinie gelegen, en waarom daar? ...................................................................... 8 3.9 Waar is de Nieuwe Hollandse waterlinie gelegen, en waarom daar?........................................... 9 3.10 Wat is het verschil tussen de ligging van de Grebbelinie en de Nieuw-Hollandse waterlinie, en wat was de overeenkomst ?................................................................................................................ 9 3.11 Hoe is de inrichting van de Grebbelinie? .................................................................................. 10 ........................................................................................................................................................... 10 3.12 Hoe is de inrichting van de Nieuwe Hollandse waterlinie? ....................................................... 13 3.13 Wat is het verschil van de inrichting tussen de Grebbelinie en de Nieuwe Hollandse waterlinie, en wat is de overeenkomst? ............................................................................................................. 14 3.15 Wat voor effect had de waterlinie op de omgeving ? ............................................................... 15 4.0 Conclusie ......................................................................................................................................... 16 5.0 Discussie .......................................................................................................................................... 17 5.1 Logboek ....................................................................................................................................... 18 6.0 Bronvermelding ............................................................................................................................... 22 6.1 Boeken ......................................................................................................................................... 22 6.2 Sites ............................................................................................................................................. 22 6.3 Foto’s ........................................................................................................................................... 23 1 1.0 Inleiding Het beschermen van het land door middel van water gaat ver terug in de tijd. Denk aan de grachten die om kastelen lagen of aan een singel om een stad heen om het leven binnen in te beschermen. Maar liefst de helft van Nederland wordt bedreigd door water. Een kwart ligt lager dan de zee, en nóg een kwart loopt onder wanneer de grote rivieren buiten hun oevers treden. (van den Berg, 2012) Tegelijk heeft Nederland van zijn eeuwige vijand ook een vriend gemaakt. Omdat de polders met elkaar verweven waren. Werden er in Nederland soms met opzet sluizen geopend en dijken doorgestoken. Niet overal, maar in een uitgezocht gebied, om vijandelijke legers tegen te houden.(van den Berg, 2012) Dit unieke verdedigingssysteem zijn de waterlinies. Op belangrijke knooppunten van wegen, spoorlijnen en waterwerken werden onopvallende forten gebouwd van waaruit de vijand kon worden beschoten. Tegenwoordig zijn de waterlinies niets meer dan groene gebieden of zijn er op iets hogere gelegen gedeelten boerderijen, kerken en kleine dorpjes gebouwd. Wij wonen vlak bij Leusden waar een deel van de Grebbelinie ligt. Ondanks dat wij hier in de buurt wonen en de Grebbelinie een belangrijk onderdeel is van de historische context van Leusden, weten wij hier eigenlijk niks van af. Wat is een waterlinie ? Wat zijn de functies ? En waarom ligt die in Leusden en niet in Groningen? Volgens mij zijn wij niet de enige die hier weinig vanaf weten en daarom vonden wij dit een interessant PWS onderwerp. ( PWS is de afkorting van profielwerkstuk ) Wij zullen deze vragen zo goed mogelijk proberen te beantwoorden door middel van onze deelvragen te beantwoorden. 1.0.1. Grebbelinie t.h.v de Aschatterweg in Leusden 2 2.0 Methoden In dit hoofdstuk gaan wij per vraag, zowel hoofd- als deelvragen vertellen hoe wij denken aan het antwoord te komen en hoe wij die gaan weergeven. Wij denken voornamelijk onze informatie te halen uit boeken, omdat hier 100% betrouwbare informatie in staat. Ook zullen we informatie halen via het internet, omdat je hier oneindig bronnen en informatie in kan vinden. In de bibliotheek, en we gaan waterlinies bezoeken. 2.1 Hoofdvraag Welke verschillen en overeenkomsten in ligging, inrichting en functie waren er tussen de Grebbelinie en de Nieuw Hollandse waterlinie in 2016? Wij gaan antwoord geven op onze hoofdvraag door eerst de deelvragen te beantwoorden, als wij deze beantwoordt hebben kunnen wij hiermee de hoofdvraag beantwoorden. 2.2 Deelvragen Wat is een waterlinie? Deze vraag gaan we onderzoeken door boeken, artikelen en het internet te lezen. Wat was de functie van een waterlinie? Wij denken deze informatie vooral vanaf internet te halen. Wat was de functie van de Grebbelinie? Voor deze vraag gaan wij Grebbelinie 1940 van Eppo Hero Brongers lezen en een bezoek aan de linie brengen. Wat was de functie van de Nieuw Hollandse waterlinie? Deze vraag kunnen we beantwoorden door middel van een bezoek of via het internet, boeken en -/ of tijdschriften. Wat is het verschil van de functie tussen de Nieuw Hollandse waterlinie en de Grebbelinie, en wat is de overeenkomst? Hierbij zullen wij de vragen ''Wat was de functie van de Grebbelinie?'' en ''Wat was de functie van de Nieuw Hollandse waterlinie?'' naast elkaar zetten en hiervan uit een conclusie trekken. Bij welke gebeurtennissen werd er gebruik gemaakt van de Nieuwe Hollandse waterlinie? Bij deze vraag gaan wij kijken naar de geschiedenis van de Nieuw Hollandse waterlinie. Wat is de verklaring voor de ligging van de forten? Hierbij gaan wij kijken waar de forten liggen door gebruik te maken van Googlemaps. Waar is de Grebbelinie gelegen, en waarom daar? Bij deze vraag gaan wij zelf een bezoek brengen aan de Grebbeline, willen wij een tweetal boeken lezen waaronder wandelgids Grebbelinie en De Grebbelinie van Annet Werkhoven of op Googlemaps kaarten opzoeken. 3 Waar is de Nieuwe Hollandse waterlinie gelegen, en waarom daar? Deze vraag gaan wij beantwoorden door het waterlinie museum te bezoeken en van internet informatie te halen. Wat is het verschil van de ligging tussen de Grebbelinie en de Nieuw Hollandse waterlinie, en wat is de overeenkomst? Deze vraag gaan wij beantwoorden door de onderzoeksresultaten van de vorige twee deelvragen gebruiken. Hoe is de inrichting van de Grebbelinie? Bij deze vraag willen wij gebruik gaan maken van edugis.nl en de Grebbelinie bezoeken. Deze kaarten hebben wij nodig om duidelijk te kunnen laten zien hoe de inrichting van de Grebbelinie is. Hoe is de inrichting van de Nieuw Hollandse waterlinie? Hierbij gaan wij net zoals bij de vorige vraag gebruik maken van edugis.nl en de Nieuw Hollandse waterlinie bezoeken. Wat is het verschil van de inrichting tussen de Grebbelinie en de Nieuw Hollandse waterlinie, en wat is de overeenkomst? Bij deze vraag gaan wij informatie verzamelen over beide waterlinies en dit vergelijken. De informatie kunnen we halen door zelf een bezoek te plegen aan de Grebbelinie of door middel van informatie via het internet, boeken en tijdschriften. Verder gaan wij de website Edugis.nl en Ahn.nl gebruiken. Hierop hebben de verschillen in grondsoorten en de hoogteverschillen opgezocht. Wat voor effect had het vernieuwen van wapens op de waterlinie? Bij deze deelvraag gaan wij informatie verzamelen via het internet. Wat voor effect had de waterlinie op de omgeving? Bij deze vraag gaan wij gebruik maken van de website van de Grebbelinie. 3.0 Onderzoeksresultaten In dit hoofdstuk geven wij antwoord op onze deelvragen. Als wij al onze deelvragen beantwoordt hebben kunnen wij hiermee onze hoofdvraag beantwoorden. 3.0.1 Hollandse Waterlinie 3.1 Wat is een waterlinie? Een waterlinie is een strook van polders die je onder water kunt zetten versterkt met een aaneengesloten linie die bestaat uit verdedigingswerken of troepeninstellingen.(van den Berg, 2012) Het onder water zetten van land noem je inunderen. De belangrijkste hindernis in de waterlinie is natuurlijk de waterbarrière. Deze waterbarrière was 3 tot 5 kilometen breed en de diepte was op 4 kniehoogte. Dit werd gedaan zodat er niet overheen gelopen, gevaren of geschoten kon worden. Door de sloten en greppels werden in het modderwater bijna onzichtbaar, waden werd hierdoor ook verraderlijk. Op de kwetsbare plekken werden accessen gebouwd, ook wel toegangen forten genoemd. Ze zijn deels verborgen; ze vallen niet op en zijn nauwelijks of niet zichtbaar. Het geheim van de waterlinie was namelijk dat je weet dat ze er was, maar dat je haar niet ziet. De accessen, sluizen en alles wat met de waterlinie te maken had was verboden terrein voor de burger. Zelfs sommige militairen die op het fort werkten, kende niet alles van de forten. Alleen de directe verantwoordelijke autoriteiten en militairen waren bekend met de werking van het bijzondere defensieve systeem als geheel. Op deze accessen staan gespecialiseerde manschappen die met geschut de doorgang afsluiten en de inundatie sluiten beschermde. Hierdoor kon men met relatief weinig manschappen een groot gebied verdedigen. Tegenwoordig wordt er geprobeerd om de waterlinie zoveel mogelijk op te vullen met recreatieve doeleinden. Het concept van de waterlinie is bedacht door Prins Maurits, hij kreeg in 1589 de opdracht van de staten Utrecht en Holland om te onderzoeken hoe de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden op een zo efficiënt mogelijke manier kon worden verdedigd. Pas in 1672 kwam de waterlinie pas echt in actie. Toen dit een groot succes bleek te zijn besloot men om de waterlinie tot haar hoofddefensie van Nederland te maken. De waterlinie van 1672 was verkeerd gerealiseerd, veel dijken moesten doorgestoken worden. Zo kwam onbedoeld veel land onder water te staan. Dit resulteerde tot een enorme economische schade. Om dit te voorkomen werd een nieuw systeem bedacht. 3.2 Wat was de functie van een waterlinie ? Er zijn meerdere waterlinies in Nederland. Deze zijn voornamelijk gemaakt om ons land in tijd van oorlog te beschermen. Ons kleine landje was niks vergeleken met het grote Rusland of het Duitse leger, maar met water hadden wij een voordeel. Als de vijand eraan kwam konden wij stroken polderland ongeveer 30 tot en met 60 centimeter onder water zetten. Hierdoor was het land moeilijk begaanbaar en bevaarbaar. Dit was mogelijk door een systeem van kanalen, dijken, en sluizen. Het enige nadeel was dat het land niet overal even hoog was. Het gevolg hiervan is dat sommige stukken droog bleef en dit deel dus wel begaanbaar was door de vijand. Als de vijand door de waterhindernis heen kwam, stond er nog een verassing op ze te wachten. Namelijk de linie zelf. Dit was een aaneenschakeling van verdedigingswerken dat bestond uit forten, bunkers en kazematten. Een kazemat is een bunker met schietgleuven. De kazematten beschermde de Nederlandse soldaten tegen het geschut van de Duitsers en door de gleuven konden ze terugschieten. De Kringenwet regelde vrij schootsveld. Daardoor golden er allerlei bouw- en beplantingsvoorschriften rondom de verdedigingswerken. Binnen een kring van 300 meter mochten bijvoorbeeld alleen houten huizen worden gebouwd. Ook voor kringen van 600 en 1000 meter golden bouw- en beplantingsvoorschriften. De linies werden niet meer gebruikt toen er vliegtuigen kwamen om oorlog mee te voeren. In 1951 werd de Grebbelinie opgeheven als verdedigingswerk en een jaar later werd zij omgedoopt tot natuurreservaat. Het concept van een waterlinie is uniek in de wereld. Het is in 1589 bedacht door de in Europa vermaarde strateeg, namelijk prins Maurits. Hij zocht de kortst mogelijke defensielijn. Waar hoog Nederland overgaat in laag Nederland (polders) Je hoeft maar een sluis te open en je hebt een waterbarrière. Typisch Nederlands: goedkoop, efficiënt met zo weinig mogelijk middelen en toch effectief. 5 3.3 Wat was de functie van de Grebbelinie? Nederland was al meer dan 100 jaar oorlogsvrij en wilde dit ook zo houden, maar om de Duitsers toch een beetje af te schrikken bemanden ze verdedigingslinies, een daarvan was de Grebbelinie. Deze linie fungeerde als vertragingsbuffer. Aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog is de Grebbelinie de hoofdverdediging van Nederland. 50.000 soldaten werden aan de dorpen van de linie vervoerd. Dienstplichtig, maar ook niet dienstplichtig. Het leger oefent met inundaties in beide liniegebieden(De nieuw Hollandse waterlinie functioneerde als reserve linie in tweede lijn) Overal worden loopgraven met moderne gewapend betonnen schuilplaatsen en mitrailleurkazematten aangelegd. Tijdens de mobilisatie werkzaamheden breekt de oorlog uit. De Grebbelinie was een aaneenschakeling van linies die je onder water kon zetten wanneer de vijand naderde. De linie was ongeveer 120 km lang. De bedoeling was dat er het gebied zo’n 30 tot 60 centimeter onder water zou moeten staan. Zo zou het niet begaanbaar zijn voor de mens / paard of voertuigen en zou het te laag zijn om met De meidagen van 1940 een bootje over te steken. Bij de Duitse invasie van mei 1940 speelt de Waterlinie Naast water bestond een linie uit forten, een secundaire rol achter de Grebbelinie. Het leger bunkers en kazematten, dit waren bunkers oefent met inundaties. Overal worden loopgraven met met schietgleuven. Hoe komt de kazematten moderne gewapend betonnen schuilplaatsen en aan zijn naam ? Het Griekse woord voor mitrailleurkazematten aangelegd. Tijdens de spleet of kloot is namelijk “Chasm”. Ook is mobilisatie werkzaamheden breekt de oorlog uit. Het het Spaanse woord “Casa” hierin te Duitse leger rukt bovendien zo snel op dat het systeem herkennen, dit betekend “huis/gebouw”. niet op tijd kan worden ingezet. De luftwaffe gooit Deze verdedigingswerken stonden er voor parachute achter de waterlinie neer en dwingt uiteindelijk Nederland met het bombardement van als de vijand toch door de waterhindernissen Rotterdam tot overgave. zouden komen. 3.4 Wat was de functie van de Nieuw Hollandse waterlinie? De Nieuw Hollandse waterlinie was van 1815 tot februari 1940 de hoofddefensielinie van het Koningrijk der Nederlanden. Het is een verdedigingslinie van 85 kilometer lang, loopt van Muiden tot aan de Biesbosch. Deze gemoderniseerde Waterlinie ligt verder naar het oosten dan haar voorloper, de Hollandse waterlinie, zodat ook Utrecht wordt beschermd. Nadat deze plannen door keizer Napoleon werden goedgekeurd. Deze waterlinie is tussen 1815 en 1940 aangelegd. De nieuwe hoofddefensielinie is drie keer in staat van paraatheid gebracht, tijdens de Frans-Duitse oorlog(1870), tijdens de eerste wereldoorlog(1914-1918) en aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog (1940). De waterlinie bestaat uit een waterhindernis, ruim 60 forten, bunkers etc. Bij oorlogsdreiging werd de Nieuw Hollandse waterlinie gemobiliseerd, kanonnen werden in stelling gebracht en soldaten bemanden de forten. Verder waren de forten omgeven door een gracht. Vroeger waren er bijna geen struiken op en om de forten. Dit was om een vrij schootsveld te hebben. Pas na de tweede wereldoorlog kreeg de natuur vrij spel. En liep de natuurlijke camouflage begroeiing uit de hand. Rondom de forten lagen de “Verboden kringen”. In de eerste kring van 300 meter mochten alleen dingen worden gebouwd die gemaakt waren van hout. In de tweede kring, tussen de 300 en de 600 meter kon een deel van de huizen van steen worden gebouwd. In de derde kring, tussen de 600 en de 1000 meter werd veel meer geoorloofd, deze mochten namelijk gewoon van steen gebouwd worden. Bij oorlogsdreiging werden allen huizen binnen de verboden kringen platgebrand. De (verwilderde) natuur die in en rondom de forten was gegroeid, werd gekapt. De sluizen werden opengezet en dijken werden soms doorgebroken. Zo werd rivierwater binnengelaten over het polderland. Het opzettelijk onder water zetten van gebieden / terreinen met als doel de opmars van de vijand te verhinderen of te vertragen, word inundatie genoemd. 6 3.4.1 De verboden kringen rond Bussum (Tekening M.J.M. Heyne) Rondom het fort werden gebieden van 3 t/m 5 kilometer breed onder water gezet, om het geschut van de vijand op afstand te houden. Het water kwam tot kniehoogte, dus rond de 40 centimeter boven de grond. Doordat het water op kniehoogte kwam, stond het water te hoog om er met voortuigen, paarden of lopend door heen te gaan. En het was te laag om het water te bevaren. Natuurlijk kon je er wel door heen lopen, maar de kans dat de vijand je neerschoot was zeer groot. Dit komt omdat je goed in zicht was als je kwam aanlopen, doordat er geen bomen stonden en je jezelf dus nergens kon verschuilen. Je kon niet wegrennen doordat je door water heen liep, hierdoor kon je jezelf moeilijk voortbewegen. Ook was er het De Nieuw-Hollandse waterlinie is het gevaar dat je geweer nat werd en het kapot ging. Dit werd grootste rijksmonument van Nederland. de waterhindernis genoemd. 3.5 Wat is het verschil van de functie tussen de Nieuw Hollandse waterlinie en de Grebbelinie, en wat is de overeenkomst? Er is geen verschil van functie tussen de Nieuw Hollandse waterlinie en de Grebbelinie, deze linies werden namelijk beide gebruikt om Nederland te beschermen tegen de inval van de vijand. Wel is er een verschil van wanneer beide linies in gebruik zijn genomen. De Nieuw Hollandse waterlinie is niet alleen tijdens de Tweede wereldoorlog in paraatheid gebracht maar ook tijden de Frans-Duitse oorlog in 1870 en tijdens de Eerste wereldoorlog die duurde van 1914 tot 1918. De overeenkomst van de functie tussen de Nieuw Hollandse waterlinie en de Grebbelinie is dat allebei de waterlinies tijdens de vooravond van de Tweede wereldoorlog de hoofdlinies waren. In eerste instantie was de Nieuwe Hollandse waterlinie een reservelinie achter de Grebbelinie. Toen de Grebbelinie veroverd werd functioneerde de Nieuwe Hollandse waterlinie vervolgens als hoofdlinie. 3.6 Bij welke gebeurtennissen werd er gebruik gemaakt van de Nieuwe Hollandse waterlinie? Als je naar de grote lijnen kijkt, zijn er 3 gebeurtenissen waar er gebruik werd gemaakt van de Nieuwe Hollandse waterlinie. Namelijk, in de Frans-Duitse oorlog ( 1870 ), in de Eerste Wereldoorlog ( 1914 – 1918 ) en als laatste tijdens de mobilisatie van 1939. Tijdens de laatste gebeurtenis had dit 7 verdedigingswerk niet heel veel nut, doordat de Duitsers toen al beschikking hadden over vliegtuigen, om die reden verloor de linie dan ook zijn militaire betekenis. De Duitsers zijn bizar genoeg de laatsten die de Waterlinie als defensief middel hebben gebruikt. In 1944/1945 hebben zij delen van de Waterlinie onder water gezet. Zij verwachtten een aanval van de geallieerden die al in Brabant zaten en via Arnhem de aanval inzetten. 3.7 Wat is de verklaring voor de ligging van de forten? 3.7.1 Plattegrond: fort van de Nieuwe Hollandse waterlinie t.h.v Bunnik De forten werden gebouwd op de zwakke plekken van de waterlinie. Hierbij kun je denken aan plekken waarbij wegen, kanalen of spoorlijnen de linie kruisten. De grootte en de vorm van het word werd bepaald aan de hand van de geografische omstandigheden. Een smalle dijk kan verdedigd worden door kleine verdedigingswerken. De Houtense vlakte bij Utrecht kon niet onder water worden gezet en was voor deze reden heel groot gemaakt en was versterkt met stenen bekleden muren. 3.8 Waar is de Grebbelinie gelegen, en waarom daar? De Grebbelinie ligt op de grens van Utrecht en Gelderland. Namelijk van Bunschoten tot de Grebbeberg bij Rhenen. 8 3.8.1 Plattegrond: loop van de Grebbelinie In de 16e eeuw toen de Republiek der zeven Verenigde Nederlanden vorm begon te krijgen. Waren er veel keizerlijke plunderaars die ongehinderd de Vallei konden binnen dringen. Holland had bescherming nodig tegen de inval van vijanden. Hierdoor ontwierp Bernard de Roy jr. de Grebbelinie. Het idee was om het Woudenbergse Grift te uitdiepen en met de vrijgekomen grond een landweer achter het water aan te leggen. Hiervoor moesten er schansen worden gemaakt. Slechts de schans bij Woudenberg kwam in 1590 gereed. 3.9 Waar is de Nieuwe Hollandse waterlinie gelegen, en waarom daar? De Nieuw-Hollandse waterlinie ligt tussen Muiden en Werkendam. De linie strekt zich uit van het eiland Pampus in de Zuiderzee tot aan de Biesbosch. De ontwerper van de Nieuw-Hollandse waterlinie is Cornelis Krayenhoff. Zijn eerste schetsen verschenen zo rond de 18e eeuw. Hij pleitte namelijk voor een verschuiving van de oude linie, zodat ook Utrecht hierbinnen zou gaan vallen. Napoleon Bonaparte vond dit een goed plan, dit was gunstig voor hem omdat Amsterdam hiermee goed verdedigd zou kunnen worden. Door de val van Napoleon ging op dat moment het project niet door, maar in 1815 besloot Koning Willem I het plan uit te voeren. Het was een langdurig project. In het jaar 1870 was die dan toch eindelijk af, maar werd verbeterd tot het jaar 1939. 3.10 Wat is het verschil tussen de ligging van de Grebbelinie en de Nieuw-Hollandse waterlinie, en wat was de overeenkomst ? In 1747 is de Republiek der zeven verenigde Nederlanden begonnen met de aanleg van de Grebbelinie om Holland te beschermen tegen de inval van vijanden. Na de val van Napoleon besloot de koning ( Willem I ) om het plan van de nieuwe waterlinie uit te voeren. Dit gebeurde in het jaar 1815. Het grootste verschil is dat de stad Utrecht nu wel binnen de bescherming van de linie viel. 9 Het verschil tussen de ligging van de Grebbelinie en de Nieuwe Hollandse waterlinie is dat de Nieuwe Hollandse waterlinie specifiek werd gebouwd om de stad Utrecht in bescherming te nemen. De Grebbelinie is niet aangelegd om één specifieke stad te beschermen maar een groter gebied. De overeenkomst tussen de ligging van Grebbelinie en de Nieuwe Hollandse waterlinie is dat ze beide zijn aangelegd aan een rivierlijn. 3.11 Hoe is de inrichting van de Grebbelinie? Omdat het bijna onmogelijk is om de volledige linies met elkaar te vergelijken hebben wij er voor gekozen om van elke linie een fort uit te kiezen om deze dan vervolgens met elkaar te gaan vergelijken. Hoogtekaart: 3.11.1 Hoogtekaart Grebbelinie, t.h.v. Fort aan der Buursteeg Bij de Grebbelinie, ter hoogte van fort aan der Buursteeg, is het gehele grondoppervlak van het fort 5 meter boven het nulpunt. 10 Grondsoorten: 3.11.2 Grondsoortenkaart Grebbelinie, t.h.v. Fort aan der Buursteeg Bij de Grebbelinie, ter hoogte van fort aan der Buursteeg, bestaat het gehele oppervlak uit de grondsoort zand. De zevenklapper of S7 Deze kazemat werd zo genoemd vanwege de zeven schietgaten. Er zijn er maar drie van gebouwd op de hele Grebbelinie. Er is een geografische reden voor dat de kazemat hier was aangelegd. In dit punt van de Grebbelinie zit namelijk een knik in, dit zorgde voor een vrij schootsveld. Aan deze kant van de kazemat was een schietgleuf. In de bunker was maar een mitrailleur beschikbaar, waarvan de commandant bepaalde in welk schietgleuf deze opgesteld moest worden. En het was bemand door 3 soldaten. Je kan wel raden dat hierdoor de van een goede verdediging beperkt waren. Linkboven:3.11.3 Plattegrond van de Zevenklapper / S7 11 Rechtsboven:3.11.4 Een gecamoufleerde Zevenklapper Linksonder:3.11.5 De schade aan de zijkant van de Zevenklapper / S7 ( Grebbelinie ) is ontstaan door een mijnexplosie die plaatsvond bij het opruimen van het mijnenveld na de bevrijding in 1945 Rechtsonder:3.11.6 De zevenklapper of S7 ( Grebbelinie ) S3 kazemat Foto 3.11.7 & 3.11.8 Plattegrond van het kleinere model van de kazematten van de Grebbelinie Linksboven:3.11.9 Een van de kazematten die is geplaatst op de Grebbelinie van Leusden Rechtsboven:3.11.10 Een van de kazematten die is geplaatst op de Grebbelinie van Leusden Linksonder:3.11.11 Een van de kazematten die is geplaatst op de Grebbelinie van Leusden Rechtsonder:3.11.12 Een van de kazematten die is geplaatst op de Grebbelinie van Leusden Waar vroeger de militairen sliepen, overwintert nu de grootoorvleermuis en de franjestaart. Twee kazematten ( Bunkers ) zijn ingericht als winterverblijven. De condities zijn namelijk optimaal voor de vleermuizen door een gronddek en afsluiting met originele schietluiken en deuren. De kazematten op de Aschatterkeerkade zijn van zichzelf oorspronkelijk te koud om als winterverblijf te dienen. Daarom hebben ze 2 kazematten voorzien van een isolerende laag aarde op het dak. Ook is er een muurtje gemetseld met ruimtes waarin de vleermuizen weg kunnen kruipen. Tankversperring De Aschatterkeerkade was in de oorlog als een soort weg tussen de onder water gezetten gebieden. Het zou dus mogelijk zijn dat de vijand zou proberen met een tank of een ander voertuig de linie op 12 te rijden. Om dit te voorkomen heeft men in 1939 tankversperring neergezet gemaakt van gewapend beton. Linksboven: 3.11.13 Tankverwering t.h.v de Aschatterweg in Leusden Rechtsboven: 3.11.14 Een tekening van de loopgraaf die gemaakt is door sergeant Vink. Linksonder: 3.11.15 De ingang van een loopgraaf t.h.v de Aschatterweg in Leusden Rechtsonder: 3.11.16 Loopgraaf t.h.v de Aschatterweg in Leusden Loopgraven Loopgraven dienden voornamelijk om de soldaten te beschermen tegen vijandelijk vuur. Tijdelijke loopgraven waren vaak niets minder dan gewoon een gleuf in de rond. De loopgraven die voor een langere tijd moesten worden gebruikt werden vaak geüpdatet. . Hierbij bekleedde ze de zijkanten met hout en hadden ze zijkamertjes om in te schuilen. De kant van de loopgraaf richting de vijand word borstwering genoemd. Het tegenovergestelde hiervan heet rugdekking. 3.12 Hoe is de inrichting van de Nieuwe Hollandse waterlinie? 3.12.1 Tegenwoordige indeling bij fort van Vechten Hoogtekaart 13 3.12.2 Hoogtekaart fort Vechten Binnen de bunker van fort Vechten staat een kasteel, zoals je kan zien op de bovenstaande foto. Dit kasteel word beschermt door een omringde bunkers die een hoogte hebben tussen de 5 en de 20 meter. Daar buitenom word het ook beschermt door water en daar buiten weer door bunkers met een hoogte tussen de 5 en de 15 meter. Grondsoorten 3.12.3 Grondsoortenkaart fort Vechten Bij de bunker van fort Vechten bestaat het westelijke deel van het fort uit zware zavel en het oostelijke deel bestaat voornamelijk uit lichte zavel. Zavel is een grondsoort die vooral bestaat uit zand met een gedeelte klei.(Nederlandse Encyclopedie) 3.13 Wat is het verschil van de inrichting tussen de Grebbelinie en de Nieuwe Hollandse waterlinie, en wat is de overeenkomst? Hoogtekaarten: 14 Het verschil tussen de Nieuwe Hollandse waterlinie en de Grebbelinie is dat de Nieuwe Hollandse waterlinie een maximale hoogte heeft van 20 meter en de Grebbelinie een maximale hoogte heeft van 5 meter. De overeenkomst tussen de Nieuwe Hollandse waterlinie en de Grebbelinie is dat beide linies een minimale hoogte hebben van 5 meter Grondsoorten: Het verschil tussen de Nieuwe Hollandse waterlinie en de Grebbelinie is dat bij de Nieuwe Hollandse waterlinie de grond vooral uit zware en lichte zavel bestaat. Dit is een grondsoort die merendeels uit zand bestaat met tussen 8 en 25% kleideeltjes. Het verschil tussen de grond van de Nieuwe Hollandse waterlinie en de Grebbelinie is dus dat er in de grond van de Nieuwe Hollandse waterlinie klei zit. De overeenkomst tussen de Nieuwe Hollandse waterlinie en de Grebbelinie is dat beide linies gelegen zijn op zand. 3.14 Wat voor effect had het vernieuwen van wapens op de waterlinie ? In loop van de jaren werden wapens steeds moderner en krachtiger. De forten van de waterlinie zijn niet berekend op de krachtige granaten en steeds verder schietende kanonnen. De Nieuwe Hollandse waterlinie was toe aan vernieuwing, zodat die beter in staat was om zichzelf te kunnen verdedigen. Om de forten te versterken en te camoufleren krijgen ze een dikke laag met aarde. Ook word de linie bij Utrecht verder naar het oosten geschoven, zodat de stad buiten het bereik van het “nieuwe” geschut blijft. 3.15 Wat voor effect had de waterlinie op de omgeving ? De oorlogsdreiging en de mobilisatie ontwrichten het leven langs de Grebbelinie op een grootte schaal. Bijvoorbeeld. De omgeving van Rhenen bevat zo’n 7000 inwoners. Dit terwijl er 10.000 militairen naar het gebied kwamen. Deze werden ondergebracht in barakken, maar ook bij mensen thuis. Doordat de mensen de soldaten wel eten moesten bieden etc. kregen zij een vergoeding van 2 gulden per dag. Familie van blanken uit Woudenberg had een Eierbroederij, met een schuur waar zo’n 10 soldaten konden verblijven. Overdags hadden de soldaten het druk genoeg met oefeningen, maar ’s avonds en in het weekend niet. Woudenberg is een gelovig dorp en veel strenggelovige dorpsbewoners waren erg bang voor zedenverwildering en drankgebruik. Ouders met vrijgezelle dochters voelen zich dan ook niet op hen gemak met jonge soldaten in de buurt. Er was een jongen Marinus die voor het leger werkte. Zijn taak was om sigaretten etc. te verdelen onder soldaten. Hij was hierdoor erg populair onder de Woudenbergers, ook bij de dochter van de familie Blanken, genaamd Pep. De oorlogsdreiging werd groter en er werden delen langs de Grebbelinie onder water gezet. Begin mei werden bewoners opgeroepen om het gebied te verlaten. De soldaten bleven achter. Marinus en Pep moesten dus afscheid nemen. Veel families krijgen te horen dat hen boerderij vernietigd zal worden, omdat die in het schootsveld staat. 10 mei vielen de Duitsers Nederland binnen en 11 mei begonnen de eerste gevechten al op de Grebbeberg bij Rhenen. De slag om Woudenberg begint. Er word geschoten vanaf de richting van Scherpenzeel. De Duitsers verliezen 13 mei de slag om Woudenberg. Hierdoor liggen de Duitsers achter op schema en beginnen de bombardementen, ook worden er veel bruggen ingenomen. De Duitse overmacht word 15 Nederland uiteindelijk toch teveel. Het leger in Woudenberg trekt terug naar de Nieuw Hollandse waterlinie, omdat door de eerste strijd hen kogels nu op zijn. Heel Nederland is ingenomen door de Duitsers en de weggetrokken families gaan weer terug en treffen hen vernietigde dorp en woning aan. Foto 3.15.1 Fragment van een plan uit het Nationaal Archief te Den Haag OPV De Nieuwe Hollandse Waterlinie is het grootste en duurste infrastructurele project ooit. Het kostte omgerekend naar nu: 50 miljard euro. Ter vergelijking: de Delta Werken kostten 20 miljard; de Betuwe Lijn kostte 12 miljard euro. 4.0 Conclusie In dit hoofdstuk geven wij antwoord op onze hoofdvraag, namelijk: Welke verschillen en overeenkomsten in functie, ligging en inrichting waren er tussen de Grebbelinie en de Nieuw Hollandse waterlinie in 2016? Functie Als eerst behandelen we de verschillen en overeenkomsten er in functie waren tussen de Grebbelinie en de Nieuw Hollandse waterlinie. De overeenkomst tussen deze linies is erg simpel, ze functioneerde namelijk beide als verdediging van Nederland, en in zijn vroegere jaren nog de Republiek der Zeven verenigden Nederlanden genoemd. Het waren beide waterlinies die door middel van inundatie probeerde om de vijand tegen te houden die Nederland bedreigden. Verder hebben beide waterlinies forten, kazematten, polders, sluizen en verboden kringen. Dit was dus nodig om de waterlinie onder water te zetten zodat de vijand er moeilijk doorheen kon waden. Soms was het water dus lastig voor Nederland maar op bepaalde momenten was het water dus erg bruikbaar. 16 Toch zijn er ook verschillen te vinden in de functie van de twee waterlinies, namelijk de momenten waarop deze in paraatheid zijn gebracht. De Grebbelinie is maar een keer in paraatheid gebracht in tegenstelling tot de Nieuw Hollandse waterlinie die wel drie keer in paraatheid gebracht is. Zoals wij al eerder benoemd hebben is de Nieuw Hollandse waterlinie tijdens de Frans-Duitse oorlog in 1870, Eerste wereldoorlog en ook nog tijdens de vooravond van de Tweede wereldoorlog. De Grebbelinie is net zoals de Nieuw Hollandse waterlinie tijdens de vooravond van de Tweede wereldoorlog in paraatheid gebracht, beide linies werden tijdens de mobilisatie overvallen met de inval van Duitsland. Wel zit er toch een klein verschil op welke manier de linies functioneerde tijdens deze tijd. De Grebbelinie functioneerde als vertragingsbuffer terwijl de Nieuw Hollandse waterlinie reservelinie was. Zodra de Grebbelinielinie opgegeven werd nam de Nieuw Hollandse linie uiteindelijk toch nog de taak als hoofdlinie op. Ligging Ook al is er weinig te vertellen over de ligging hebben wij toch een aantal verschillen en overeenkomsten weten te vinden tussen de Grebbelinie en de Nieuw Hollandse waterlinie. Het grootste verschil is dat de Grebbelinie op de grens van Utrecht en Gelderland ligt van Bunschoten tot de Grebbeberg bij Rhenen terwijl de Nieuw Hollandse waterlinie gelegen is van Muiden tot Werkendam. Verder hebben de ontwerpen ook verschillende ontwerpers. Terwijl de Grebbelinie door Bernard de Roy Jr. is ontworpen is de Nieuw Hollandse waterlinie door Cornelis Krayenhoff ontworpen. Hij vond de oude linie niet goed genoeg en ontwierp dus zo een plan waardoor de stad Utrecht nu ook binnen een waterlinie viel, deze linie werd dus de Nieuw Hollandse waterlinie genoemd. Dit plan ging echter niet gelijk in werking omdat Napoleon Bonaparte (hij vond het overigens wel een goed idee) precies in die tijd werd verslagen. Zijn opvolger Willem I voerde vervolgens gelijk dit plan uit zodat de stad Utrecht ook verdedigd was. Dit is gelijk nog een verschil tussen de twee linies. De Grebbelinie verdedigde een groot gebied tegen rovers en muiters en de Nieuw Hollandse waterlinie werd speciaal ontworpen om één specifieke stad te verdedigen. Inrichting De inrichting van de Grebbelinie verschilt niet erg veel met die van de Nieuwe Hollandse waterlinie. De Grebbelinie heeft over het algemeen een maximale hoogte van 5 meter. De Nieuw Hollandse waterlinie heeft in tegendeel tot de Grebbelinie verschillende hoogtes. Dit kan verschillen tussen de 5 en de 20 meter. De waterlinies verschillen dus ongeveer 15 meter met elkaar. Verder hebben beide linies bijna dezelfde grondsoorten. Bij de Nieuw Hollandse Waterlinie bestaat de grond vooral uit zware en lichte zavel en bij de Grebbelinie ter hoogte van fort aan de Buursteeg bestaat de grond vooral uit zand. Er zijn dus wel verschillen qua inrichting tussen deze twee linies maar deze niet zo heel erg schokkend groot. 5.0 Discussie In dit hoofdstuk gaan we bespreken hoe ons proces ging tijdens dit onderzoek, ook zullen wij vertellen of wij ergens tegen aan liepen en-/of er gebreken waren. Verder zal in dit hoofdstuk ook ons logboek staan, hierin staat wat, wanneer en hoelang we aan het PWS gewerkt hebben. Het probleem waar wij het meest tegen aan liepen waren de bronvermeldingen. Eerst hadden wij geen idee hoe dit gedaan moest worden en kregen wij pas halverwege te horen dat het volgens het APA moest. Nadat we het concept ingeleverd hadden en wij onze feedback terugkregen kregen wij pas te horen over voetnoten gebruiken. Voor de volgende keer zou het wel fijn zijn als dit wordt gemeld voordat er aan het PWS begonnen word. Uiteindelijk hebben wij alle bronvermeldingen toch omgeschreven naar de regels van het APA. Waar wij toen tegenaan liepen was dat er vaak geen auteur of jaartal bij vermeld stond wat wel nodig was voor de notatie, dus helaas is bij sommige bronvermeldingen de notatie niet helemaal compleet. 17 Ook liepen wij tegen het feit aan dat sommige boeken achteraf niet beschikbaar bleken te zijn, hierdoor konden wij uiteindelijk minder informatie uit boeken halen dan dat wij van te voren hadden bedacht en moesten wij andere bronnen gaan zoeken om deze bronnen te vervangen. Het proces verder is goed verlopen, we hebben alle deelvragen kunnen beantwoorden en hebben beide meer dan 50 uur aan het PWS gewerkt. . Wel hadden we een beetje moeite met de vragen over de inrichting. Dit kwam omdat er niet heel veel duidelijke of opvallende verschillen tussen de twee linies aanwezig waren. 5.1 Logboek Logboek Profielwerkstuk Begeleidende docent: J.J.Visscher Naam leerling: Kimberley Woldringh, 138949 Naam leerling: Demi Beitler, 139291 Datum Activiteit Uren Wie Problemen/oplossingen 26-5 PWS presentatie -1 uur Kimberley - 2016 -1 uur Demi Vragen bedenken -2 uur Kimberley -2 uur Demi PWS gesprek met begeleider -1 uur Demi -1 uur Kimberley 8-9 PWS presentatie -4 uur Demi 2016 Werkplan maken -4 uur Kimberley 10-9 overleg -0,5 Demi 2016 14-9 Kimberley -0,5 uur Kimberley 31-8 2016 2-9 2016 2016 15-9 2016 15-9 Werkplan bijwerken -0,5 uur Demi Onheilstij: De laatste jaren van -3,5 uur Demi de Nieuwe Hollandse Waterlinie gelezen 15 feiten toevoegen aan het PWS -1 uur Kimberley over de Nieuw Hollandse Moeite met hoofdvraag opstellen Hoofdvraag opgesteld Tijdsplanning maken Oplossing: we weten nu hoe we tijdsplanning gaan aanpakken - - - 2016 18 waterlinie 21-9 2016 29-9 2016 10-10 2016 12-10 2016 15-10 2016 16-10 2016 17-10 2016 17-10 3 Feiten over de Grebbelinie van -1 uur Leusden erin gezet en de en de lay-out bewerkt Wat is een waterlinie -2 uur beantwoord en een nieuwe deelvraag erbij bedacht: Wat is de functie van een waterlinie ? Nieuwe deelvragen bedacht: -5 uur Wat voor effect had de Grebbelinie op de omgeving ? & Wat is het verschil tussen de ligging van de oude Hollandse waterlinie en de NieuwHollandse waterlinie? Verder heb ik deze bedachte deelvragen beantwoord, net zoals de volgende deelvragen: Wat is een waterlinie ? Wat is de functie van de Grebbelinie ? Wat is de functie van de Nieuw-Hollandse waterlinie ? En een deel van waar de Grebbelinie & De NieuwHollandse waterlinie liggen. Verder heb ik ook nog wat documentaires/ filmpjes op YouTube gekeken. overleg -0,5 De Grebbelinie opgelopen en -2 uur foto's gemaakt. Verder stonden er op de bunkers QR-Codes die je kon scannen voor informatie, hier hebben wij ook foto's van gemaakt De QR-Codes opzoeken en de -2 uur informatie daarvan in het verslag zetten. Ook heb ik de foto's die ik gister heb gemaakt in het PWS gezet en het in de bronnenlijst gezet. We hebben het Nieuwe -5 uur Hollandse waterlinie museum bezocht -5 uur De lay-out van de bronnenlijst -1,5 uur veranderd Kimberley Kimberley Nog meer feiten over de Grebbelinie zoeken, om het te compenseren met de 13 feiten over de Nieuw-Hollandse waterlinie. Nieuwe deelvraag bedacht Kimberley Nieuwe deelvragen bedacht Kimberley - Demi Kimberley - Demi Kimberley Nieuwe deelvraag bedacht: Bij welke gebeurtenissen werd er gebruik gemaakt van de Nieuw Hollandse waterlinie ? Demi - Kimberley Demi - 2016 18-10 Kleine aanpassingen gemaakt 2016 -1 uur Demi - 19 18-10 Onheilstij: De laatste jaren van -2,5 uur de Nieuwe Hollandse Waterlinie gelezen -2,5 uur Een documentaire gekeken -2 uur Kimberley - Demi Kimberley - -2 uur De Nieuwe Hollandse waterlinie -1 uur in vogelvlucht gelezen Demi Demi - Langs de linie: Ontdek natuur, cultuur & landschap van de Nieuwe Hollandse waterlinie gelezen -3 uur Demi - 25-10 -wat is een waterlinie bijgewerkt -1 uur Demi - 2016 26-10 -Voorwoord bijgewerkt -0,5 uur Demi - 2016 29-10 overleg -0,5 Kimberley - 2016 19-10 2016 20-10 2016 23-10 2016 2016 11-11 Afspraak met PWS Begeleider -1 uur Demi Kimberley 2016 13-11 Kleine aanpassingen gemaakt -1 uur -1 uur Demi Demi - Kimberley - 2016 14-11 2016 17-11 2016 21-11 2016 23-112016 29-11- Kleine aanpassingen gemaakt -1 uur aan o.a de lay-out( Blauwe titels, bladzijdenverwijzer gemaakt etc. ) overleg -1 uur Een manier bedacht om de foto’s -1 uur te nummeren en de foto’s genummerd Kimberley Demi Kimberley Ik weet niet zeker of de nummering zo goed is en of het overzichtelijk is. De bronnen bij de foto’s zetten -2 uur en een nieuwe deelvraag bedacht: Waren de forten willekeurig geplaatst of was hier een strategische reden voor ? PWS Afspraak -1 uur Kimberley Moet het nog verbeteren Kimberley Mr. Visscher heeft ons op de hoogte gebracht van dingen die eventueel veranderd kunnen worden. -1 uur -1 uur Demi Kimberley 2016 29-11- -PWS Begeleider was er niet , daarom hebben we samen overlegd over het PWS Ik heb de titels / kopjes Het automatisch nummeren lukte mij niet en heb ik alles dus met de hand genummerd 20 2016 30-112016 30-112016 1-122016 2-122016 2-122016 7-12 2016 11-12 2016 11-12 2016 12-12 2016 veranderd En de foto's herplaatst en -1,5 uur opnieuw genummerd Verder gegaan met het -2 uur nummeren van de foto’s en de inhoudsopgave veranderd. Verder heb ik de 18 feiten over de Grebbelinie en de Nieuwe Hollandse waterlinie verwijdert en deze als kader in het verslag gestopt. Kleine aanpassingen gemaakt die -1 uur als opmerking waren aangegeven Foto's goed genummerd, 1 foto -1,5 uur toegevoegd. Begonnen met bronnen volgens het APA op te noteren In mijn tussen uur kleine dingen -1 uur aangepast Kimberley Gecontroleerd op spellingsfouten Methode ingevuld, verder gegaan met bronnen volgens het APA noteren Wij hebben de Methoden afgemaakt, de bronnenlijst afgemaakt en bewerkt, de conclusie geschreven, 2 Deelvragen afgemaakt, de layout bewerkt en het logboek in ons PWS gezet. En we zijn begonnen aan de discussie. Ik heb in de avond nog even aan de lay-out gewerkt. Ik heb de inhoudsopgavelijst bijgewerkt, gezorgd dat alles hetzelfde lettertype heeft, ervoor gezorgd dat onder elk plaatje een bijschrift staat en ik heb alle kaders in een blok gezet. Foto's tot een collage gemaakt zodat het minder vol lijkt, aan de lay-out gewerkt, inhoudsopgave bijgewerkt, foto's die niet genummerd waren nog genummerd, begonnen met discussie schrijven. -1 uur Demi -1 uur Demi Hetzelfde probleem als de vorige keer, namelijk dat sommige data en auteurs niet zijn vermeld. -5 uur Kimberley Omdat wij foto’s hebben toegevoegd, moeten wij met de hand alles opnieuw nummeren. -5 uur Demi -1 uur Kimberley -2.5 uur Demi Kimberley Enkele foto's verwijderd zodat het wat minder vol lijkt Demi - Demi Sommigen data en auteurs waren niet vermeld. Kimberley -omdat we de foto's handmatig hadden genummerd heeft het mij veel tijd gekost om deze weer opnieuw te nummeren aangezien wij er een aantal foto's hebben bijgeplaatst. Ook wilde het document niet meer opslaan, ik heb het op heel veel verschillende manieren geprobeerd. Uiteindelijk naar de ICT gegaan en er bleek dus een fout in ons document te staan, dit is gelukkig na een aantal dagen opgelost. Mede hierdoor konden wij helaas ons PWS niet op tijd inleveren. 21 13-12 2016 16-12 2016 18-12 2016 19-12 2016 Kleine aanpassingen gemaakt tijdens de les -1 uur Kimberley De conclusie bewerkt en aan de -2 uur discussie gewerkt. -2 uur Discussie afgemaakt en alle -1 uur bijgevoegde foto’s en veranderingen aangepast in de bronnenlijst Conclusie, functie en ligging -2 uur afgemaakt. Wat is het verschil van de functie -2 uur tussen de Grebbelinie en de Nieuw Hollandse waterlinie, en de overeenkomst bijgewerkt. Wat is het verschil tussen de ligging van de Grebbelinie en de Nieuw Hollandse waterlinie en wat is het verschil bijgewerkt. Kimberley - Demi Demi - Demi - Aantal uren Kimberley: Kimberley 57 uur 54 uur Aantal uren Demi: 111 uur Totaal: 6.0 Bronvermelding In dit hoofdstuk vermelden wij al onze bronnen die wij gebruikt hebben in ons PWS. 6.1 Boeken Van den Berg, G. e.a(2012), buiteNLand 5HAVO opdrachtenboek. Houten:EPN Lex Tempelman & Chris Will, (2009), De Nieuwe Hollandse waterlinie in vogelvlucht, Utrecht: Nationaal project Nieuwe Hollandse Waterlinie Harry Schuring, (2008), Langs de linie: ontdek natuur, cultuur & landschap van de Nieuwe Hollandse Waterlinie, Den Haag: ANWB 6.2 Sites Geen auteur vermeld, (geen datum vermeld), 15 interessante feiten Nieuw Hollandse waterlinie, pdf, geraadpleegd 15 oktober, 2016, van http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:YqZpLG6pKQJ:www.hollandsewaterlinie.nl/download/15-interessante-feiten-nieuwe-hollandsewaterlinie/+&cd=1&hl=nl&ct=clnk&gl=nl Geen auteur vermeld, (geen datum vermeld), waterlinie, geraadpleegd op 29 oktober, 2016, van http://www.coehoorn.nl/terminologie-w/706-waterlinie Waterliniemuseum, (2009, 24 november), Animatiefilm Hollandse waterlinie, geraadpleegd op 10 november, 2016, van https://www.youtube.com/watch?v=fmypPoj5kjM Geen auteur vermeld,(geen datum vermeld), inundatie, geraadpleegd op 10 november, 2016, van http://www.encyclo.nl/begrip/inundatie Geen auteur vermeld, (2016, 6 november), Kazemat, geraadpleegd op 10 november, 2016, van https://nl.wikipedia.org/wiki/Kazemat 22 RTV Utrecht, (2011, 30 november), afl. 8 De slag om de Grebbelinie, geraadpleegd op 10 november, 2016, van https://www.youtube.com/watch?v=qPg7utgC3JU Geen auteur vermeld, (2011, 19 januari), een linie in de Gelderse vallei, geraadpleegd op 10 november, 2016, van http://grebbelinie.nl/page/200jaar Geen auteur vermeld, (geen datum vermeld), de linie, geraadpleegd op 10 november, 2016, van https://nl.wikipedia.org/wiki/Nieuwe_Hollandse_Waterlinie#De_linie Staatsbosbeheer, (geen datum vermeld), over de Grebbelinie, geraadpleegd op 10 november, 2016, van https://www.staatsbosbeheer.nl/natuurgebieden/grebbelinie/overde-grebbelinie Longa Ars ( 2012, 1 februari), Loopgraaf, geraadpleegd op 10 november, 2016, van http://asschatterkade.blogspot.nl Longa Ars ( 2012, 1 februari), De Zevenklapper of S7, geraadpleegd op 10 november, 2016, van http://asschatterkade.blogspot.nl Longa Ars ( 2011, 13 december ), De vleermuizenkazemat, geraadpleegd op 10 november, 2016, van http://asschatterkade.blogspot.nl Geen auteur vermeld, (2012, 9 juli), Liniedijk Woudenberg 1846, geraadpleegd op 10 november, 2016, van http://www.grebbelinie.nl/page/GrebbelinieWoudenberg1846 Geen auteur vermeld, (geen datum vermeld), de Nieuw Hollandse waterlinie in 10 vragen, geraadpleegd op 10 november, 2016, van http://www.bommelerwaardgids.nl/streekinfo/thema/de-nieuwe-hollandse-waterlinie-in10-vragen/ Nederlandse encyclopedie, (geen datum vermeld), zavel, geraadpleegd op 11 december, 2016, van http://www.encyclo.nl/begrip/Zavel Geen auteur vermeld, ( geen datum vermeld ), Stekelvarken S3, geraadpleegd op 16 oktober, 2016, van http://grebbelinie.nl/page/S3 Geen auteur vermeld, ( geen datum vermeld ), Stekelvarken S7, geraadpleegd op 16 oktober, 2016, van http://grebbelinie.nl/page/S7 6.3 Foto’s Foto voorpagina Foto 1.0.1 Grebbelinie t.h.v. de Aschatterweg in Leusden Deze foto is gemaakt door K. Woldringh Foto 3.0.1 Hollandse waterlinie Hollandsewaterlinie.nl: Achtergrondfoto Foto 3.4.1 De verboden kringen rond Bussum(Tekening M.J.M. Heyne) https://www.historischekringbussum.nl/index.php/bussums-historisch-tijdschrif/1121 Foto 3.7.1 Plattegrond: fort van de Nieuw Hollandse waterlinie t.h.v Bunnik Deze foto is gemaakt door K. Woldringh Foto 3.8.1 Plattegrond: loop van de Grebbelinie http://www.bunkerinfo.nl/2010/04/grebbelinie.html Foto 3.11.1 Hoogtekaart Grebbelinie, t.h.v. Fort aan der Buursteeg edugis.nl Foto 3.11.2 Grondsoortenkaart Grebbelinie t.h.v. Fort aan der Buursteeg Edugis.nl Foto 3.11.3 Plattegrond van de Zevenklapper/S7 http://grebbelinie.nl/page/S7 Foto 3.11.4 Een gecamoufleerde Zevenklapper http://grebbelinie.nl/page/S7 23 Foto 3.11.5 De schade aan de zijkant van de Zevenklapper/S7 (Grebbelinie) is ontstaan door een mijnexplosie die plaatsvond bij het opruimen van het mijnenveld na de bevrijding in 1945 Deze foto is gemaakt door K. Woldringh Foto 3.11.6 De Zevenklapper of S7 (Grebbelinie) Deze foto is gemaakt door K. Woldringh Foto 3.11.7 Plattegrond van het kleinere model van de kazematten van de Grebbelinie http://grebbelinie.nl/page/S3 Foto 3.11.8 http://grebbelinie.nl/page/S3 Foto 3.11.9 Een van de kazematten die is geplaatst op de Grebbelinie van Leusden Deze foto is gemaakt door K. Woldringh Foto 3.11.10 Een van de kazematten die is geplaatst op de Grebbelinie van Leusden Deze foto is gemaakt door K. Woldringh Foto 3.11.11 Een van de kazematten die is geplaatst op de Grebbelinie van Leusden Deze foto is gemaakt door K. Woldringh Foto 3.11.12 Een van de kazematten die is geplaatst op de Grebbelinie van Leusden Deze foto is gemaakt door K. Woldringh Foto 3.11.13Tankverwering t.h.v de Aschatterweg in Leusden Deze foto is gemaakt door K. Woldringh Foto 3.11.14 Een tekening van de loopgraaf die gemaakt is door sergeant Vink. http://asschatterkade.blogspot.nl/2012/02/loopgraaf.html Foto 3.11.15 De ingang van een loopgraaf t.h.v. de Aschatterweg in Leusden Deze foto is gemaakt door K. Woldringh Foto 3.11.16 Loopgraaf t.h.v de Aschatterweg in Leusden Deze foto is gemaakt door K. Woldringh Foto 3.12.1 Tegenwoordige indeling bij fort van Vechten Deze foto is gemaakt door K. Woldringh Foto 3.12.2 Hoogtekaart fort Vechten Edugis.nl Foto 3.12.3 Grondsoortenkaart fort Vechten Edugis.nl Foto 3.15.1 Fragment van een plan uit het Nationaal Archief te Den Haag OPV G 249 http://www.grebbelinie.nl/page/GrebbelinieWoudenberg1846 24
