STUREN MET WATER over draagvlak en draagkracht in de westelijke veenweiden STUREN MET WATER Het ontwerp Sturen met water van het Veenweide Innovatiecentrum Zegveld (VIC) zet in op actief, dynamisch grondwaterbeheer in de veenweiden. Met oog voor alle functies, doelen, partijen, processen en belangen die er spelen. In deze brochure meer inzicht in het ontwerp (wat) en de aanpak (hoe) van renderend grondwaterbeheer in het veenweidegebied. Waar draait het om bij Sturen met water? Sturen met water levert rendement op Kort gezegd gaat het bij Sturen met water Met specifiek en gericht watermanagement om een systeeminnovatie rondom het in het veenweidegebied zijn diverse doelen waterbeheer. De basisgedachte daarbij is gediend, zoals rendabele landbouw, schoon dat per perceel de grondwaterstand actief water, hoogwaardige natuur, beperking van wordt geregeld. Dat gebeurt met behulp bodemdaling, efficiënt gebruik van water, van onderwater drainage (OWD) waardoor efficiënt omgaan met nutriënten in de een directe relatie ontstaat tussen slootpeil bodem en het beperken van emissies naar en grondwaterpeil. Zo kan eenvoudig het de lucht. Het grondwaterpeil speelt daarin grondwaterpeil naar functie variëren. een belangrijke rol. Door te sturen op het Op deze manier kan op een willekeurig grondwaterpeil kan doelgericht gestuurd bedrijf of in een gebied voor alle percelen én beter resultaat behaald worden op het en op ieder moment voortaan een eigen gebied van: grondwaterpeil ingesteld worden. Hierdoor • Draagkracht: door dynamisch kan maximaal invulling worden gegeven grondwaterpeilbeheer kan de aan de functies van een perceel als het gaat draagkracht van de bodem aangepast om bijvoorbeeld draagkracht voor vee en worden aan de agrarische behoefte machines, waterberging, grasproductie- en van het moment waarop draagkracht kwaliteit en biodiversiteit. Uiteraard wel gewenst is binnen duidelijke randvoorwaarden. Dat • Bodemdaling: door dynamisch is ook de insteek van Sturen met water: peilbeheer in combinatie met heldere en verbindende afspraken tussen onderwaterdrainage kan bodemdaling waterschappen en agrariërs vormen het worden afgeremd. Bijvoorbeeld door de uitgangspunt van waaruit de veehouder grondwaterstand niet te diep weg te laten zelf medeverantwoordelijk wordt voor het zakken in de zomer als de draagkracht grondwaterpeil op zijn perceel. geen probleem vormt • Waterretentie: de veenweiden vochtvoorziening als de bodem verdroogt kunnen veel zoet water vasthouden en en afvoer als het nat is, leidt tot een weer vrij geven wanneer een goede beter grasbestand voor veevoerproductie waterinfrastructuur in de bodem wordt en een constant stikstofaanbod uit de aangelegd bodem. • Biodiversiteit: door te sturen op bodemvochtigheid kan invloed worden Door aanpassing van het waterpeil naar uitgeoefend op de geschiktheid van behoefte, geeft het systeem van Sturen met de bodem voor diverse organismen water, een flexibele invulling aan gericht (vegetatie, bodemleven en weidevogels) watermanagement in de veenweiden. en zo op biodiversiteit. Voor weidevogels Daarmee heeft het een positief effect op bijvoorbeeld levert een meer vochtige genoemde doelen (en daarmee ook op bodem een betere beschikbaarheid en diverse ecosysteemdiensten). bereikbaarheid van voedsel op • Schoon water: een verminderde veenafbraak als gevolg van een Van papier naar praktijk dynamisch waterpeil leidt tot minder vrijkomende nutriënten en emissies Een systeem is één, de uitrol naar de richting grond- en oppervlaktewater. En praktijk is een volgende stap. Want wanneer levert tevens een graskwaliteit op die kan dat, hoe doe je dat en waar begin je? leidt tot minder ammoniakemissie in de Om deze vertaalslag te maken wordt het stal programma Sturen met water ontwikkeld • Schone lucht: door minder veenafbraak dat op basis van onderzoek, ontwerp en minder schadelijke emissies richting organisatie daar gefaseerd invulling aan atmosfeer en omgeving geeft. Onderzoek is noodzakelijk om (meer) • Grasproductie & -kwaliteit: een optimale kennis op te doen over het effect van een dynamisch watersysteem in combinatie Provincies met OWD. Hiervoor zijn (experimentele) De provincies zijn (mede)verantwoordelijk praktijkproeven en monitoring nodig. voor beleid rond bodemdaling, landbouw, Dit levert belangrijke informatie op voor ecologie en waterbeheer; doelen waarop het ontwerp en de inrichting van het door middel van Sturen met water winst kan uiteindelijke systeem. Maar zeker zo worden behaald. Vanuit een reeds geplande belangrijk is de organisatie van de diverse grootschalige proef met OWD in het verantwoordelijkheden en bevoegdheden veenweidegebied kan de koppeling gemaakt rondom Sturen met water. worden naar het programma Sturen met water, zodat provincies betrokken zijn bij Verschillende partijen, diverse belangen nader onderzoek naar de effecten op de landschappelijke, milieu-, economische, recreatieve en ecologische kwaliteit van het veenweidegebied. En wie daarin welke Sturen met water gaat om de balans verantwoordelijkheden heeft en neemt. tussen waterpeil en draagkracht van de grond. Daarmee raakt het direct aan de Waterschappen belangen van diverse partijen. Immers, Waterbeheer en het behalen van provincies, waterschappen, agrariërs de Kaderrichtlijn Water (KRW) en natuurbeheerders en bewoners van doelstellingen vallen rechtstreeks het buitengebied hebben belang bij goed onder de verantwoordelijkheid van de watermanagement. De kansen die Sturen waterschappen. Sturen met water is met water biedt, vragen soms forse een flexibele, dynamische vorm van aanpassingen in werk- of denkwijze maar waterbeheer waarbij niet alleen het hebben uiteindelijk een positief effect op waterschap, maar ook de agrariër actief de diverse doelen en belangen van de aan zet is. Het waterschap blijft daarbij betrokkenen: vanzelfsprekend eindverantwoordelijk voor het polderpeilbeheer en moet bij calamiteiten een vereiste. Net als een goede relatie met altijd kunnen ingrijpen. Wanneer Sturen de waterschappen en collega boeren. met water goed wordt toegepast, heeft het een positief effect op bijvoorbeeld de Natuurbeheerders polderwaterbalans, de grondwaterdynamiek Sturen met water kan positief uitwerken en afvoerdynamiek tijdens natte perioden. op natuurgebieden. Het afremmen van de Daarvoor zijn echter wel aanpassingen in de maaivelddaling heeft een gunstig effect op de manier van werken vereist. grondwaterstanden en waterkwaliteit, net als het optimaliseren van de polderwaterbalans Agrariërs door meer gebiedseigen water vast te houden. Voor de agrariër in het veenweidegebied Daarmee is gericht peilbeheer dus goed voor is het van belang dat er op de percelen percelen met weidevogelbeheer of bepaalde kwalitatief hoogwaardig gras kan worden vegetaties. De mogelijke consequenties die geproduceerd en dat er voldoende het afdammen van sloten kunnen hebben voor draagkracht is om er met koeien ecologische verbindingen en vismigratie zijn en tractoren op te komen. Ook voor een punt van aandacht bij de verdere uitwer- weidevogelbeheer en botanisch beheer king van het programma. Sturen met water is is gericht en goed peilbeheer belangrijk. natuurlijk ook toepasbaar op graslandpercelen Via Sturen met water krijgt de agrariër zelf van natuurorganisaties met een botanische de mogelijkheid om daar invloed op uit doelstelling, of bijvoorbeeld rietlanden. te oefenen. Daarvoor zal hij zelf moeten investeren in een aantal voorzieningen (in Succesvol Sturen met water staat of valt de vorm van schuifjes en pompjes) en de met de inzet en samenwerking van de aansturing daarvan op afstand. Kennis en twee meest direct betrokken partijen: de kunde bij het gericht managen van water is waterschappen en de agrariërs. Draagvlak uitgewerkt worden in diverse modellen voor een realistische organisatorische aanpak Zelf sturen om de kwaliteit van de percelen van Sturen met water. te beïnvloeden is een belangrijk pluspunt voor perceelhouders (voornamelijk agrariërs en natuurorganisaties). En een essentieel onderdeel om het systeem Sturen met water, een kwestie van beginnen! Sturen met water door te ontwikkelen. Maar zelf sturen mag uiteraard niet Een ontwerp als Sturen met water komt pas betekenen dat taakstelling en algemene écht van de grond als betrokken partijen belangen waarvoor de waterschappen aanschuiven, meedenken en samenwerken. verantwoordelijk zijn, in het geding komen. Alleen dan kan er een programma worden Het (gedeeltelijk) overdragen van de sturing ontwikkeld waarin door gezamenlijk onder- op grondwaterpercelen aan de eigenaar, zoek en organisatie het ontwerp verder wordt vraagt om duidelijke afspraken tussen uitgewerkt en praktijkrijp gemaakt. Ziet u de agrariër en waterschap over bevoegdheden, kansen van Sturen met water, bent u beroeps- sturing en omgaan met calamiteiten. Maar matig betrokken bij waterbeheer en gelooft ook om vertrouwen en wederzijds respect. u in de kracht van samenwerken? Neem dan Bovendien moet er gekeken worden contact op met het VIC en deel met ons uw naar een eerlijke verdeling van kosten en vraag of uitdaging als het gaat om Sturen baten. Kortom, het vraagt om een open, met water. Of bel gewoon als u meer wilt nieuwe ‘mindset’ bij alle betrokkenen. weten over het programma. Dat kan naar Erik Binnen het te ontwikkelen programma Janssen (erik@veenweiden.nl 06-52015704) zullen de verschillende belangen en of Frank Lenssinck (frank@veenweiden.nl randvoorwaarden in beeld gebracht en 0320-293459). Dan gaan we beginnen! Veenweiden Innovatiecentrum Oude Meije 18, Zegveld vormgeving en productie: vandermeerwaarde.nl www.veenweiden.nl